Sosnkowski Kazimierz, ps. „Józef, Szef”

ur. 19 XI 1885 w Warszawie, s. Józefa, sędziego pokoju, inż. chemika, i Zofii z d. Drabińska, w. rzymskokatolickie.

Od 1896 uczył się w V Gimnazjum Klasycznym w Warszawie. Egzamin maturalny złożył w 1904 roku XII Gimnazjum Klasycznym w Petersburgu. W tym samym roku wstąpił do PPS. W II 1906 podczas zjazdu PPS we Lwowie spotkał J. Piłsudskiego i od tego czasu datuje się ich ścisła współpraca. W 1906 został wyznaczony komendantem warszawskiego okręgu PPS. Po dekonspiracji, która nastapiła w tym roku opuścił Waszawę i działał jako zastępca szefa Okręgu PPS w Radomiu i Zagłębiu. W VI 1908 był inicjatorem powołania ZWC a w dwa lata potem ZS. Był szefem sztabu i zastępcą Piłsudskiego w ZS przed i po wybuchu I wojny światowej. Dowodził w polu podczas pierwszego zajęcia Kielc (12-13 VIII 1914). 9 X tego roku mianowany ppłk.piech. Ponownie dowodził oddziałami I Brygady w bitwie pod Łowczówkiem (22-26 XII 1914). Wielokrotnie zastępował Piłsudskiego podczas jego wyjazdów na tyły. Za doskonałą służbę wobec nieprzyjaciela awansował w trybie NKA 1 IV 1916 na płk.piech. i komendanta pułku (VI ranga, rozporządzenie NKA nr 7764 i rozkaz Komendy LP nr 209). Po złożeniu dymisji z LP przez Piłsudskiego w VII 1916, dowodził I Brygadą (do 21 IX tego roku). Usunięty z LP po wręczeniu Piłsudskiemu dymisji (26 IX 1916), był od 26 I do 2 VII 1917 zastępcą członka Komisji Wojskowej TRS. Wraz z Piłsudskim podał się 2 VII 1917 do dymisji. Równocześnie z nim aresztowany (22 VII 1917) i więziony w Gdańsku, Spandau, Wessel i Magdeburgu (22 VIII - 8 XI 1918). Po powrocie do Warszawy (10 XI 1918), dekretem z 15 XI 1918 mianowany dowódcą OGen. Warszawa. Dekretem z 21 XI 1918 awansowany na gen. ppor. (gen.bryg.). Dekretem z 3 III 1919 wyznaczony wiceministrem Spraw Wojskowych. Na tym stanowisku skuteczne przeprowadzaił unifikacj rodzajów uzbrojenia i zakupy sprzętu i wyposażenia dla WP. Od 25 V do 12 VI 1920 dowodził Armią Rezerwową, która odepchnęła pierwszą ofensywę sowiecką z rejonu Smoleńska. 10 VIII 1920 został Ministrem Spraw Wojskowych i członkiem Rady Obrony Państwa. Jego zdolności organizacyjne odegrały ogromną rolę w koordynacji wysiłku wojennego w konflikcie z bolszewikami. Zweryfikowany jako gen.dyw.ze starszeństwem z 1 VI 1919, służył przez kilka następnych lat jako minister spraw wojskowych w gabinetach W.Witosa, A.Ponikowskiego, A.Śliwińskiego, J.Nowaka i W.Sikorskiego, W.Grabskiego. Podczas przewrotu majowego próbował odebrać sobie życie (13 V 1926) na skutek rozdarcia pomiędzy lojalnością wobec przysięgi wojskowej a Piłsudskim. Od III 1927 był Inspektorem Armii w GISZ, przewidzianym na wypadek wojny z sowiecką Rosją na dowódcę Armii „Podole”, później „Wołyń” i od 1930 r. „Polesie”, na którym to stanowisku pozostawał do września 1939. Po śmierci Marszałka odsunięty od głównego nurtu w polityce i wojsku, dopiero 10 IX 1939 otrzymał dowództwo Frontu Południowego, skutecznie powstrzymując napór jednostek niemieckich w kierunku Lwowa. 4 X 1939 przedostał się na Węgry i 12 X dotarł do Paryża. W okresie 13 XI 1939 - 30 VI 1940 był Komendantem ZWZ. Od 16 X 1939 do 28 VIII 1941 był ministrem bez teki w rządzie W.Sikorskiego. Na znak protestu wobec układu Sikorski-Majski (30 VII 1941), podał się do dymisji. Po katastrofie w Gibraltarze został z dniem 8 VII 1943 mianowany Wodzem Naczelnym. Po wydaniu krytycznego wobec aliantów rozkazu w 5. rocznice wybuchu II wojny, wymuszono jego dymisję (30 IX 1944). Był obiektem ostrej kampanii propagandowej ze strony zauszników Stalina. 11 XI 1944 na pokładzie "Stalowej Woli" wypłynął do Kanady. Ostatecznie osiedlił się w Arundel, gdzie prowadził farmę. Był nadal nieformalnym liderem piłsudczyków, głównym autorytetem dla KNAPP, SPK i Instytutów Piłsudskiego w szczególności w Nowym Jorku. W l.1952-1956 patronował "Akcji Zjednoczeniowej", mającej na celu unifikacje polityczną emigracji i zapewnienie następstwa na fotelu prezydenta RP w Londynie. W roku 1952 był konsultowany przez gen.D.Eisenhowera w jego kampanii prezydenckiej. Zmarł 11 X 1969 w Arundel, prochy spoczywają w katedrze św. Jana w Warszawie. Żonaty ze Stefanią z d. Sobańską od 1907, mieli córkę Zofię (1908–1918), małżeństwo zostało unieważnione, oraz od 30 IV 1921 z Jadwigą z d. Żukowską (1901–1993). Odznaczony m.in. VM 2, 4 i 5 kl., KN z Mieczami, OOP 1. kl., KW 4x, pośmiertnie Orderem Orła Białego (1995) oraz licznymi odznaczeniami zagranicznymi w tym francuską Legią Honorową I kl. i Orderem Imperium Brytyjskiego I kl.

Źródła:

ANKr., NKN, sygn. 434;
CAW I.120.63.746;
DRW 1918 nr 6;
DRW 1919 nr 26;
"Goniec Polowy Legionów" R.II (1916) nr 15 z 10 V;
IJP, NY, Archiwum K.Sosnkowskiego;
Lista Starszeństwa Oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917;
Spis oficerów...;
Prace Departamentów i Biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego wykonane lub przygotowane przez czas jej istnienia od dnia 16 stycznia do 1 września 1917 roku, Warszawa 1918;
[K.Sosnkowski], Kazimierz Sosnkowski o Józefie Piłsudskim, Londyn 1961;
K.Sosnkowski, Materiały Historyczne, opr.J.Matecki, Londyn 1966;
K.Sosnkowski, myśl-praca-walka. Przyczynki do monografi oraz uzupełnienia do Materiałów Historycznych Kazimierza Sosnkowskiego, zebrał i opracował S.Babiński, Londyn 1988;
K.Sosnkowski, Wybór Pism, opr.J.Kirszak, Wrocław 2009;
J.Kirszak, Generał Kazimierz Sosnkowski 1885-1969, Warszawa 2012;
J.Kirszak, Armia Rezerwowa gen.Sosnkowskiego w roku 1920, Warszawa 2013;
M.Ney-Krwawicz, Dowódcy Armii Krajowej, Warszawa 2009;
E.Tomkowiak, w: B.Polak, red., Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, t.III (1939), cz.1, Koszalin 1997.