Słownik pojęć

Beliniacy

Siedmiu uczestników zwiadu kawaleryjskiego („patrol Beliny”, „Siódemka Beliny”), skierowanego 2 sierpnia 1914 r. na teren zaboru rosyjskiego, dowodzonego przez Władysława „Belinę” Prażmowskiego 2. Żołnierze zorganizowanego i dowodzonego przez Władysława „Belinę” Prażmowskiego 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich.

Blondynka

w legionowej gwarze określenie wszy. Były one powszechnym utrapieniem żołnierzy podczas I wojny światowej, zwłaszcza w trakcie długotrwałego pobytu w okopach.

Bomberak

żartobliwe określenie legionisty – żołnierza piechoty.

Cacypupek

żartobliwe określenie kawalerzysty legionowego.

Cekamenda ew. c.k.menda

stosowane przez legionistów obelżywe określenie Komendy Legionów Polskich – dowództwa narzuconego z ramienia armii austro-węgierskiej. W Komendzie służyli głównie zawodowi oficerowie austriaccy pochodzenia polskiego, przeciwni nurtowi niepodległościowemu w Legionach, a także nierozumiejący specyficznego ducha demokratyzmu, charakterystycznego zwłaszcza dla I Brygady. Nazwa to gra słów „komenda” i skrótu „c.k.” (cesarsko-królewska), odnoszącego się do armii austro-węgierskiej.

Czwartacy

potoczna nazwa 4 pułku piechoty Legionów Polskich (w składzie III Brygady). Jednostka została utworzona wiosną 1915 roku w Piotrkowie Trybunalskim. W swojej nazwie formacja odwoływała się do tradycji 4 pułku piechoty liniowej, istniejącego w latach 1815-1830 i walczącego w powstaniu listopadowym, m.in. w obronie Olszynki Grochowskiej oraz pod Ostrołęką.

Dłubinosek

żartobliwe określenie najmłodszych legionistów. Wielu z nich świadomie zawyżało swój wiek, by móc wstąpić do Legionów Polskich.

Kanarki

określenie żołnierzy żandarmerii Komendy Legionów, stosowane ze względu na żółty kolor wyłogów na kołnierzu jej mundurów, co wyróżniało tę formację.

Karpacka Brygada

II Brygada Legionów Polskich. Nazywana tak ze względu na ciężkie walki w Karpatach Wschodnich, w których brała udział na od jesieni 1914 do wiosny 1915 r.

Karpatczyk

żołnierz II Brygady Legionów Polskich.

Maciejówka

charakterystyczna czapka używana głównie w I Brygadzie, a wcześniej w Związku Strzeleckim. Pierwotnie było to popularne cywilne nakrycie głowy o okrągłym denku, ze sznurem lub paskiem biegnącym nad sztywnym daszkiem. Jej noszenie podkreślało demokratyczne i lewicowe korzenie I Brygady.

Reluton-Obijak

tytuł satyrycznej gazetki polowej, wydawanej przez 4 pułk Legionów Polskich od 1915 r. aż do okresu międzywojennego.

Rogatywka

Tradycyjna polska czapka wojskowa. W Legionach Polskich była charakterystycznym nakryciem głowy w III oraz, zwłaszcza, w II Brygadzie. Podczas Wielkiej Wojny zwykle wykonywano ją poprzez modyfikację standardowej czapki austro-węgierskiej. W poszczególnych pułkach legionowych stosowano nieco inne warianty rogatywek, nazywane w zależności od nazwisk dowódców pułków, np. galicówki, rojówki. Przez żołnierzy I Brygady była niekiedy określana drwiąco „konfederacko-jagiellońską kompromisówką”

Szczypiorniak

powszechnie stosowane do dziś określenie piłki ręcznej. Gra była popularna wśród legionistów internowanych w obozie w Szczypiornie (obecnie dzielnicy Kalisza) w latach 1917-1918, następnie została szerzej rozpropagowana. Legioniści grali w piłkę w tzw. wariancie niemieckim, w drużynach liczących po 11 osób, inaczej niż w bardziej rozpowszechnionej odmianie, w której drużyny liczą po 7 osób.

Zegar

aluminiowy czop, przednia część szrapnela – przeciwpiechotnego pocisku artyleryjskiego. Pozyskiwany z niewybuchów artyleryjskich przez legionistów do wyrobu różnego rodzaju przedmiotów rzemiosła artystycznego, surowiec tzw. sztuki okopowej: pierścionków, bransoletek, ozdobnych przycisków do papieru... Innymi cenionymi elementami wykorzystywanymi do wyrobu przedmiotów „sztuki okopowej” były m.in. łuski po pociskach i nabojach, z których wyrabiano wazony, kieliszki, a nawet dzwony.

Żelazna Brygada

inaczej: II Brygada Legionów Polskich

Zuchowaci

potoczna nazwa 5 pułku piechoty Legionów Polskich (w składzie I Brygady), względnie jego żołnierzy. Pułk zyskał to miano po walkach pod Ożarowem na ziemi sandomierskiej pod koniec czerwca 1915 roku.

Żurawiejka

krótki, najczęściej dwuwierszowy, żartobliwy kuplet układany dla poszczególnych pułków kawalerii, oceniający z ironią i czarnym humorem wojenne losy.