ur. 27 XI 1890 w m. Zwierzyniec (ob. część Krakowa), s. Mikołaja, murarza, i Karoliny z Wagnerów. Student na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej.
Syn murarza, uczęszczał do Gimnazjum św.Jacka, a potem do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1910 zdał maturę. Jesienią 1910 rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej. Członek I PDS we Lwowie, w 1912 ukończył kurs podoficerski tej organizacji. W l. 1912-13 odbył jednoroczną służbę wojskową w austriackim 16.pp Landwehry. Od października 1913 był instruktorem PDS, a podczas kursu oficerskiego w Rabce (VII 1914) dowodził plutonem. 30 VII 1914 opuścił kurs i powrócił do Lwowa, by kierować mobilizacją PDS. Zmobilizowany 1 VIII 1914 do armii austro-węgierskiej, objął dowództwo plutonu w 16.pp Landwehry, ale już 5 VIII został wyreklamowany i 6 VIII 1914 rozpoczął służbę w oddziałach strzeleckich. Brał udział w kampanii kieleckiej, początkowo dowodził 15. a następnie 16.komp. strzelecką. 9 X 1914 został mianowany por. piech., od 2 XI 1914 dowodził II baonem 1.pp. Po reorganizacji w Brygadę, skierowany do 5. pp Brygady LP, w którym nadal dowodził baonem. 1 I 1915 awansowany na kpt., po śmierci kpt. Kazimierza Piątka „Herwina” objął 20 V 1915 dowództwo V baonu I Brygady i dowodził nim do 28 X 1915. Potem, aż do końca II 1916 przebywał w szpitalach w Krakowie i Zakopanem. Po powrocie do I Brygady dowodził 7.pp LP, a po wycofaniu LP z frontu i rozwiązaniu 7. pp LP, objął 27 IX 1916 dowództwo baonu w 5.pp. Po odmowie przysięgi, wcielony 27 IX 1917 do armii austriackiej jako ppor. Początkowo przydzielony do formacji marszowych 50.pp, 59.pp i 62.pp, potem służył w Grupie „P” na froncie włoskim. Od lata 1918 wraz z 16.pp Landwehry służył na terenie Ukrainy, organizując wśród żołnierzy Polaków w tym pułku komórkę POW. 4 XI 1918 wraz z innymi Polakami z tego baonu przeszedł do Grupy płk Rybińskiego, w której nadal dowodził kompanią. Uczestniczył w walkach Grupy z Ukraińcami na Podolu, podczas których 27 XI 1918 pod Mikulińcami (k.Tarnopola) został ranny i dostał się do niewoli. Więziony w Tarnopolu i Buczaczu do 4 VI 1919, kiedy to został uwolniony przez polskie oddziały, które zajęły Buczacz. Po krótkim pobycie w Oficerskiej Stacji Zbornej w Warszawie (czerwiec 1919) został formalnie przyjęty do WP dekretem z 7 VII 1919 z jednoczesnym awansem do stopnia ppłk. Mianowany dowódcą III BP Leg., wobec niemożności jej skompletowania tymczasowo przydzielony do wojskowej komisji specjalnej Sejmu Ustawodawczego. Po zakończeniu jej prac objął 28 IX 1919 dowództwo I BP Leg.,z którą doszedł nad Dźwinę, wreszcie 22 IV 1920 objął dowództwo III BP Leg.i na jej czele wziął udział w Wyprawie Kijowskiej. Po zajęciu Kijowa od 8 V 1920 był równocześnie polskim komendantem tego miasta. Awansowany 22 V 1920 do stopnia płk, uczestniczył w odwrocie z Ukrainy początkowo na czele swej brygady, później 6.DP (9-16 VII 1920) i własnej GO w składzie 3. Armii WP (do 30 VII 1920). Przeniesiony do 7.DP, dowodził w niej grupą, potem XIV BP, wreszcie od 7 IX 1920 aż do końca walk – XIII BP. Po zawieszeniu broni pozostawał na stanowisku dowódcy XIII BP, jednocześnie od 14 III 1921 był kierownikiem Centrum Wyszkolenia 7.DP. Szef Inżynierii i Saperów DOK V w Krakowie, w 1922 roku został przeniesiony do korpusu saperów i w lipcu 1923 objął stanowisko szefa Wydziału I w Departamencie V Inżynierii i Saperów MSWojsk. 10 X 1924 przeniesiony do nowo utworzonego KOP, był organizatorem oraz pierwszym dowódcą 2 Brygady KOP w Baranowiczach, a potem (od 20 XI 1925) dowodził I Brygadą KOP w Zdołbunowie. Awansowany 1 I 1927 do stopnia gen. bryg., po ukończeniu kursu w Centrum Wyższych Studiów Wojskowych (I - VI 1927) objął 9 IX 1927 dowództwo 10.DP w Łodzi. 29 X 1935 przeniesiony do służby w administracji wojskowej, objął stanowisko dyrektora Państwowego Urzędu WF i PW, a 19 II 1938 został przeniesiony na dowódcę DOK III Grodno. Od wiosny 1939 kierował przygotowaniami Okręgu do wojny; jednocześnie otrzymał od marszałka Śmigłego-Rydza polecenie przygotowania się do dowodzenia podczas wojny zgrupowaniem, którego zadaniem miało być zapewnienie komunikacji z Litwą i Łotwą. Po wybuchu II wojny pozostał na stanowisku dowódcy DOK III oraz dowódcy Zgrupowania (GO) „Grodno”. Po inspekcji w Pińsku, na wieść o przekroczeniu granicy przez Armię Czerwona, powrócił 18 IX 1939 do Grodna, gdzie przygotowywał ewakuację żołnierzy z terenu Wileńszczyzny na Litwę. Rankiem 22 IX 1939 wraz z żoną i adiutantem wyruszył z miasteczka Sopoćkinie w kierunku granicy litewskiej, zatrzymany w Teolinie przez dwa sowieckie czołgi został wraz z rodzina i adiutantem zastrzelony przez czerwonoarmistów. Pochowany w Sopoćkiniach. Odznaczony VM 5 kl., KN, KW 4x, Krzyżem Komandorskim OOP i Złotym KZ.
Źródła:
- CAW I.120.63.746;
- CAW I.120.1.386;
- DRW 1919 nr 79;
- J.K.Olszyna-Wilczyński, Zapiski historyczne (1912-1914), Warszawa 2014;
- Muzeum Katyńskie w Warszawie, relacja Grażyny Jonkajtis-Luba;
- R.O.1923, R.O.1924, R.O.1928, R.O.1932;
- R.O.1939;
- M.Jabłonowski, Formacja specjalna. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939, Warszawa 2002/2003;
- PSB t.XXIV (1979);
- A.E.Jędrzejewska, Bez prawa do chwały. Generał brygady Józef Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Biografia. Łódź 2018;
- P.Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994;
- G.Łukomski, w: B.Polak, red., Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, t.II (1914-1921), cz.1, Koszalin 1991.
Autorzy:
Janusz Cisek, Ewa Kozłowska, Łukasz Wieczorek
Słownik Legionistów Polskich 1914-1918
Tagi