Moraczewski Jędrzej, ps. „E.K., J. M., Jed. M., Topolnicki Erazm”

ur. 13 I 1870 w m. Trzemeszno w Wielkopolsce [?]), s. Macieja, inżyniera, powstańca 1863, i Anieli d. Pomorska. Poseł do parlamentu wiedeńskiego.

Był wnukiem powstańca 1831 i synem powstańca styczniowego. Od 1876 zamieszkiwał w Krakowie, w tym mieście uczęszczał do II Gimnazjum św. Jacka. Po przeniesieniu do Lwowa uczył się w Gimnazjum Franciszka Józefa i tam złożył maturę (1888). Następnie rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, i tam w 1894 uzyskał dyplom inżyniera budowy kolei. Podczas studiów czynny w organizacjach młodzieżowych. W l. 1894-1895 odbył obowiązkową służbę wojskową w charakterze jednorocznego ochotnika w pułku artylerii XI Korpusu. Od czasu nauki w gimnazjum i na studiach należał do organizacji patriotycznych i młodzieżowych, a od 1893 był członkiem Galicyjskiej Partii Socjalistycznej (późniejszej PPSD). Przed służbą wojskową i po jej zakończeniu pracował w Wydziale Budownictwa Wydziału Krajowego w Lwowie, kierując budową linii kolejowych. 1 VIII 1896 tytuł uzyskał tytuł inż. adiunkta, w XI 1899 został inż. budowy linii kolejowej Split–Sinje–Annana w Dalmacji a w 1900 pracował w kierownictwie budowy odcinka kolei Lwów–Sambor–granica węgierska a w l. 1902–1904 kierownikiem budowy odcinka na trasie Stare Miasto–Treszów–Spas–Bukowisko, W 1907 i 1911 został wybrany posłem do parlamentu w Wiedniu. 1 VIII 1914 zgłosił się do oddziałów J. Piłsudskiego. Po zajęciu Kielc przeszedł do intendentury 1. pp LP. 9 X tego roku mianowany ppor. i wkrótce por. (w trybie awansowym Komendy LP i NKA (CAW I.120.1.386) mianowany ppor. 5 III 1915, następnie datę awansu na por. skorygowano na 29 IX 1914 (vide: Lista starszeństwa 1917). Po likwidacji PON został oddelegowany do NKN 8 XII 1914. W związku z okupacją znacznej części Galicji Zachodniej kontynuował działalność agitacyjną w Dąbrowie oraz w Łodzi, gdzie w miesiącach III - IV 1915 redagował pismo „Łodzianin”. Wydalony z miasta przez Niemców powrócił do służby w I Brygadzie, gdzie od 15 XII 1915 był referentem technicznym sztabu. Następnie przeniesiony został do komp. saperów. Jako por. saperów został zwolniony z LP rozporządzeniem NKA nr 20698 a następnie reaktywowany w LP 8 VIII 1916 rozporządzeniem NKA nr 6253. Po wycofaniu LP w rejon Baranowicz w X 1916 prowadził z poruczenia J. Piłsudskiego prace polityczne nakierowane na ograniczenie werbunku i rozbudowy LP w oparciu o państwa centralne. 21 V 1917 areszowany przez Niemców ale po interwencji posłów do parlamentu wiedeńskiego zwolniony. 20 VIII 1917 został wydalony z LP (Rozkaz Dowództwa LP nr 338 z 20 VIII 1917). Poświęcił się wówczas pracom w Konwencie „A”. Po traktacie brzeskim zorganizował strajk kolejarzy (18 II 1918). 28 X znalazł się w prezydium Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a w TRLRP I. Daszyńskiego (6 XI 1918) mianowany ministrem aprowizacji. 18 XI 1918 wyznaczony przez J. Piłsudskiego do formowania rządu, urząd premiera (prezydenta ministrów) sprawował do 16 I 1919. Dekretem z 2 XII 1918 przyjęty formalnie do WP i mianowany kpt. saperów z zaliczeniem do rezerwy. 26 I 1919 wszedł do Sejmu Ustawodawczego jako poseł PPSD z Małopolski Wschodniej (gdzie głosowanie nie było możliwe). Latem 1920 zgłosił się do służby wojskowej, przydzielony do baonu mostowego w Modlinie w stopniu mjr. saperów. Ponownie wybrany do Sejmu w 1922. Od 20 XI 1925 do 7 II 1926 był Ministrem Robót Publicznych w gabinecie A. Skrzyńskiego. Zaangażowany w sprawę powrotu J. Piłsudskiego do życia publicznego, złożył dymisję. W V 1926 zorganizował strajk kolejarzy uniemożliwiając przybycie do Warszawy jednostek wiernych prezydentowi RP. Od 2 X 1926 do 28 XII 1929 był Ministrem Robót Publicznych w kilku pomajowych gabinetach, działał od 1928 w propiłsudczykowskiej PPS d. Frakcja Rewolucyjna w związku z czym już 24 IX 1927 został wydalony z PPS. Był sąsiadem J. Piłsudskiego w Sulejówku i założycielem Stowarzyszenia Przyjaciół Sulejówka. Przebywał w Sulejówku podczas okupacji, zginął 5 VIII 1944 podczas ostrzału artyleryjskiego. Spoczywa na Powązkach. Żonaty od 17 X 1896 z Zofią Gostkowską, uczestniczką akcji werbunkowej na rzecz LP, działaczką Ligii Kobiet Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Syn Iwo służył w LP, syn Kazimierz (1902-1920) poległ w wojnie z bolszewikami, syn Adam (1907-1941) zginął w Auschwitz, córka Wanda Helena (1905-1942) także zginęła w Auschwitz. Odznaczony VM 5. kl., KN, OOP, KW 2x.

Źródła: