Jędrzejewicz Wacław, ps. „Ordon”

ur. 29 I 1893 w m. Spiczyńce k. Winnicy (rejon pohrebyszczański), s. Czesława, chemika, administratora cukrowni, i Eleonory z d. Buchner, w. rzymskokatolickie.

Od 1903 uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum gen. P. Chrzanowskiego w Warszawie, w którym zdał maturę (1912). W 1913 podjął studia w Studium Rolniczym na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 17 VII 1914 zaliczył I egzamin rolniczy. Ukończył także kurs oficerski ZS. Od VIII 1914 należał do twórców i najaktywniejszych działaczy POW w Warszawie. Od 2 IX 1914 był z-cą komendanta konspiracyjnej Wolnej Szkoły Wojskowej, wiosną 1915 został komendantem Oddziału Lotnego (dywersyjnego) POW. Ppor z mianowania Piłsudskiego w I Brygadzie z dniem 7 II 1915. W IV 1915 został szefem sztabu Okręgu Warszawskiego POW. 19 VIII 1915 został d-cą 4. komp. Baonu Warszawskiego i 22 VIII wymaszerował z nim do I Brygady. Służył w 5. pp I Brygady LP. Ranny, od 4 XII 1915 leczył się w Kołkach, Jarosławiu i Krakowie. Po wyleczeniu skierowany na powrót do POW (12 III 1916). Witał Piłsudskiego w Warszawie w XII 1916. Aresztowany przez Niemców wraz z czołówką POW 13/14 VII 1917 i skazany na 10 lat, przebywał w więzieniu do amnestii 19 VII 1918. 10 XI 1918 był na dworcu wiedeńskim w Warszawie, organizując pierwsze godziny pobytu Piłsudskiego po powrocie z Magdeburga, jednocześnie uczestniczył w akcji rozbrajania Niemców m.in. jako referent mobilizacji POW w Oddziale I NDWP. Formalnie przyjęty do WP dekretem z 13 XII 1918 i mianowany por. piech. ze starszeństwem z 2 XII 1918. Od 16 I 1919 był kierownikiem referatu Oddziału II NDWP. Pod kierownictwem I. Matuszewskiego prowadził referat spraw rosyjskich. Dekretem z dnia 1 XII 1919 mianowany kpt. piech. Służył wówczas w NDWP. II. 21 IV 1920 sygnował wraz z W. Sławkiem układ wojskowy z Ukraińską Republiką Ludową atamana S. Petlury. Służył następnie Oddziale II 1. Armii WP na froncie północnym. 14 VII 1920 pojmany przez bolszewików, zdołał zbiec. W XI 1920 zasilił skład delegacji polskiej na rokowania pokojowe w Rydze. Po wojnie kontynuował służbę jako kierownik Referatu „Wschód” w Oddziale II NDWP. Wykazany w stopniu mjr. w Spisie oficerów służących czynnie w dniu 1 VI 1921. Był wówczas przydzielony do 5. pp Leg. Mjr SG ze starszeństwem z 1 VI 1919, ppłk z 1 I 1928,. 2 II 1925 mianowany attaché wojskowym w Japonii, III 1926 – 1928 był jednocześnie chargé d’affaires tamtejszego poselstwa. Od 1928 przeniesiony w WP w stan nieczynny. Od 15 X 1928 dyrektor Departamentu Administracyjnego MSZ, od 1 VI 1931 dyrektor Departamentu Konsularnego. Wiceminister Skarbu od 6 IX 1933, od 22 II 1934 Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dokończył reformę oświatową swego brata Janusza, który został premierem. W czasie i po Kampanii Wrześniowej 1939 był odpowiedzialny za transport skarbu Funduszu Obrony Narodowej, dokumentów Kapituły Orderu Wojennego VM oraz osobistych pamiątek po J. Piłsudskim. 1 III 1940 dotarł do Anglii, ale wobec braku przydziału wojskowego, wyjechał do Nowego Jorku (31 III 1941). Tu działał na rzecz powołania Komitet Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia (1942), oraz Instytutu Piłsudskiego (4 VII 1943), którego był pierwszym dyrektorem (1943–1948). Wraz z I. Matuszewskim pracował na rzecz stworzenia nowego ośrodka politycznego, w przekonaniu, że to Stany Zjednoczone odgrywać będą rolę supermocarstwa i głównej przeciwwagi wobec Rosji. W 1948 objął katedrę języka i literatury rosyjskiej na Wellesley College, potem wykładał w Rippon College (1958–1963). Po przejściu na emeryturę kontynuował zaangażowanie w Instytucie Piłsudskiego. Ogłosił szereg monumentalnych dzieł historycznych w tym Kronikę życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977. 17 VI 1992 mianowany gen. bryg., zmarł 30 XI 1993 w Ceshire w stanie Connecticut. Odznaczony VM 5. kl., KN z Mieczami, OOP 1. i 4. kl., KW 4x, oraz licznymi odznaczeniami zagranicznymi. Brat Janusza, legionisty.

Źródła: