ur. 28 III 1885 we Lwowie, s. Władysława, urzędnika pocztowego, i Pauliny z d. Hickiewicz. Nauczyciel gimnazjum.
W 1908 ukończył Wydział Filozoficzny (nauki przyrodnicze ze szczególnym uwzględnieniem anatomii porównawczej i zoologii oraz botaniki) Uniwersytetu Lwowskiego i w 1908 otrzymał doktorat w zakresie zoologii. Przez dwa kolejne lata studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego. Od 1906 był członkiem OB PPS, od 1909 ZWC, od 1912 ZS. Od 1909 był nauczycielem w I Gimnazjum w Stanisławowie, następnie w VII Gimnazjum Męskim im. Tadeusza Kościuszki i VIII Gimnazjum Męskim im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie. W 1912 został asystentem w Zakładzie Zoologii Uniwersytetu Lwowskiego. Studia uzupełniające w zakresie biologii morza odbył w stacjach zoologicznych w Trieście, Neapolu, Villefranche-sur-Mer i Monaco. Od 1905 uprawiał taternictwo, dokonując kilku pierwszych przejść w Tatrach, m.in. na Czerwonej Turni (2290 m) w 1905 i na Kołowym Szczycie (2418 m) w 1908. Był członkiem Koła Taterników we Lwowie. Od 1907 odbył wiele podróży naukowo-przyrodniczych do Finlandii, w Alpy (gdzie wszedł na Mont Blanc), Sudety, Karpaty i na Bałkany, przywożąc z nich do Lwowa bogate zbiory fauny. 1909–1910 odbył wyprawę do Afryki Wschodniej. 13 III 1910 jako pierwszy Polak, a szósty człowiek w ogóle samotnie wszedł na brzeg krateru Kilimandżaro, osiągając wysokość około 5860 m. Podczas tej wyprawy pieszo przeszedł ówczesną Tanganikę oraz częściowo Kenię, od Oceanu Indyjskiego do jezior Niasa i Rukwa. Zdobył również leżący koło jeziora Niasa wulkan Rungwe (3175 m). W VIII 1914 wstąpił do LP. Skierowany do służby agitacyjno-werbunkowej, został z-cą komisarza w Komisariacie Wojskowym NKN w Olkuszu. Od 6 XI 1916 był instruktorem w Szkole Podchorążych LP. 11 XI 1914 otrzymał awans na stopień chor., 5 XII 1914 na stopień ppor., 11 X 1915 na por. piech. W VII 1915 został adiutantem 6. pp III Brygady LP. 12 IX 1915 wraz z pułkiem wyruszył na front. Walczył na Polesiu i Wołyniu w bitwach pod Maniewiczami i Kostiuchnówką. W I 1916 odznaczony za waleczność niem. Krzyżem Żelaznym 2. kl. (rozkaz Komendy LP nr 177). 6 VII 1916 ranny pod Kamieńskiem, najpewniej z powodu utraty zdrowia zwolniony 18 VIII 1917 z LP. Powrócił do pracy na Uniwersytecie Lwowskim. Z końcem 1917 roku habilitował się i został docentem zoologii i anatomii porównawczej. Od 1917 działał w POW we Lwowie. W V 1918 był współzałożycielem powstałej we Lwowie „Bratniej Pomocy Byłych Legionistów Polskich”. Od 1 XI 1918 uczestniczył w obronie Lwowa przed Ukraińcami. Był członkiem Komendy Obrony Lwowa, pełniąc funkcję II szefa sztabu. Był autorem planu przełamania blokady miasta, który został zrealizowany 22 XI 1918. Rozkazem gen. B. Roi mianowany kpt. piech. 24 XI 1918. Zatwierdzony w tym stopniu dekretem Naczelnego Wodza z 25 V 1919 i przydzielony do Dowództwa „Wschód” w Galicji Wschodniej (z dniem 1 XI 1918). Uczestniczył w walkach z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej jako szef sztabu Grup Operacyjnych płk. M. Kulińskiego (od 3 I 1919), gen. B. Babiańskiego (od 7 V 1919) i gen. G. Zygadłowicza (od VII 1919). 15 X 1919 został referentem operacyjnym DOGen. Lwów. W III 1920 ukończył kurs francuskiego Sztabu Generalnego i od 30 V 1920 był pomocnikiem szefa sztabu DOGen. Poznań. 26 VII 1920 został szefem sztabu 2. DP Litewsko-Białoruskiej, 12 VIII 1920 kwatermistrzem 5. Armii WP gen, w. Sikorskiego, wraz z którą walczył nad Wisłą i Wkrą. Po przegrupowaniu do pościgu był od 30 VIII 1920 kwatermistrzem 3. Armii WP. W III 1921 ukończył III kurs Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. Po wojnie został zweryfikowany w stopniu ppłk. ze starszeństwem z 1 VI 1919, 1 IV 1921 zdemobilizowany i 25 X 1921 przeniesiony do rezerwy. Powrócił do pracy naukowej. 15 XII 1919 został profesorem nadzwyczajnym anatomii porównawczej i biologii na Wydziale Filozoficznym, od 1925 na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Był kierownikiem Zakładu Anatomii Porównawczej i Biologii, od 1937 również kierownikiem Zakładu Zoologicznego. 21 XI 1921 mianowany profesorem zwyczajnym. Był również jednym z organizatorów polskich morskich badań biologicznych. W 1922 zorganizował Morskie Laboratorium Rybackie na Helu i był jego kierownikiem do 1924. Obok wielu funkcji był 1927–1928 wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Strzeleckiego. W Kampanii Wrześniowej 1939 brał udział w obronie Poznania, dowodząc grupą byłych powstańców wielkopolskich. 4 IX 1939 opuścił miasto w ostatniej grupie obrońców, po dotarciu do Lwowa został oficerem ds. pomocniczych w Grupie gen. F. Sikorskiego. Uczestniczył w walkach w obronie Rogatki Zielonej i Kleparowskiej. Po zajęciu Lwowa przez Sowietów rozpoczął działalność konspiracyjną. 25 IX 1939 został szefem sztabu Polskiej Organizacji Walki o Wolność. 16 X 1939 w jego mieszkaniu przy ul. Wuleckiej na naradzie z udziałem generałów M. Januszajtisa i M. Boruty-Spiechowicza ustalono struktury organizacji, przewidując utworzenie sześciu rejonów oraz zaczęto kompletować sztab. Pod koniec X 1939 w czasie fali aresztowań przez NKWD zdecydował się opuścić Lwów. Na przełomie X i XI 1939 przeszedł San. 8 XI 1939 podczas próby przejścia na Węgry został aresztowany przez słowacką straż graniczną i przekazany Niemcom. Więziony w Komańczy, Sanoku, Tarnowie i na Montelupich w Krakowie. 30 VIII 1940 osadzony w KL Auschwitz, gdzie otrzymał nr 3385. W obozie pracował jako sprzątacz ulic obozowych (strassenreiniger). 4 XII 1944 został przewieziony do KL Mathausen, gdzie otrzymał numer 112138. Po wyzwoleniu obozu przez wojska amerykańskie 5 V 1945 wstąpił w VI 1915 do II KP. W stopniu ppłk. był szefem oświaty w 2. Warszawskiej DPanc stacjonującej w Macerata we Włoszech. W ośrodku wydawniczym II KP wydał kilka swoich książek naukowych. Po demobilizacji zamieszkał w Londynie. Był laborantem w muzeum Zakładu Zoologicznego Birkbeck College Uniwersytetu Londyńskiego, następnie preparatorem w dziale entomologicznym w British Muzeum. Z ramienia Ligi Niepodległości Polski 28 XI 1951 – 30 XI 1953 był członkiem IV Rady Narodowej RP. Działał w Instytucie Józefa Piłsudskiego i Związku b. Więźniów Niemieckich Obozów Koncentracyjnych. W 1958 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w domu emerytów w Penley w Walii. Zmarł 20 V 1962 w polskim szpitalu w Penley. Ostatni stopień: ppłk. dypl. Spoczywa na Cmentarzu Kensal Green w Londynie. Ogłosił około 130 prac naukowych. Był autorem pierwszej zoogeograficznej mapy Polski. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych biologów polskich. Odznaczony m.in. VM 5. kl., KN, OOP 3. kl., KW x4, Złotym KZ, Krzyżem Obrony Lwowa.
Źródła:
- ANKr., NKN, sygn. 434;
- CAW I.120.1.386 (tu: nieco inne daty awansów w LP);
- CAW I.120.1.496;
- VI lista strat. Uzupełnienia...;
- VII lista strat;
- DRW 1919, nr 61;
- DRW 1919, nr 66;
- A. Jakubski, M. Dyrdowska, Bibljografia fauny polskiej do roku 1880, t. 1–2, Warszawa 1927–1928;
- Obrona Lwowa..., t. 1–2;
- B. Szwedo, Na bieżni...;
- 'Goniec Polowy Legionów' 1916, nr 12;
- "Monitor Polski" 1931, nr 132.
Autorzy:
Janusz Cisek, Ewa Kozłowska, Łukasz Wieczorek
Słownik Legionistów Polskich 1914-1918
Tagi