ur. 4 XI 1877 w Sierzchowach k. Rawy Mazowieckiej, s. Mikołaja, powstańca 1863, i Heleny z d. Młynarska. Ślusarz.
Uczęszczał do szkół elementarnych w Lubaniu i Radomiu, gdzie podjął później praktykę w warsztatach metalowych. W 1894 ślusarz w fabryce W. Fitzner i K. Gamper w Sosnowcu. W końcu 1894 wydalony z fabryki za zorganizowanie strajku, podjął pracę w Hucie „Katarzyna”. W 1896 wstąpił do PPS. Współorganizator pierwszej demonstracji pierwszomajowej w Zagłębiu Dąbrowskim (1898). Zagrożony aresztowaniem, jesienią 1898 wyjechał do Londynu, następnie do Bremy, gdzie działał w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. W 1900 powrócił do kraju z poleceniem odbudowy rozbitej aresztowaniami zagłębiowskiej organizacji PPS. Pracował w Niwce. W związku ze strajkiem w fabryce w VIII 1900 aresztowany i przez blisko cztery miesiące więziony w Piotrkowie, następnie zesłany pod nadzór policyjny do Radzanowa. W I 1901 bez zgody władz wyjechał w sprawach partyjnych do Zagłębia, co spowodowało jego ponowne aresztowanie. Skazany na osiem miesięcy więzienia i dwa lata nadzoru policyjnego. W IV 1903 zwolniony, powrócił do Sosnowca i wznowił działalność partyjną. Ostrzeżony o groźbie aresztowania, w 1904 podjął działalność nielegalną. Działał w Częstochowie, następnie w Łodzi. Od końca 1904, będąc pełnomocnikiem Centralnego Komitetu Robotniczego, kierował Łódzkim OKR, następnie przez kilka miesięcy prowadził pracę partyjną w Siedlcach, Mińsku Mazowieckim, Sokołowie Podlaskim, Węgrowie. Stamtąd wyjechał do Krakowa, następnie do Lwowa, gdzie pracował w fabryce Lubomirskiego. Wezwany do Warszawy w celu odbudowy rozbitej aresztowaniami Organizacji Bojowej. Współdziałał w organizowaniu OB w Okręgu Warszawskim i okręgu Warszawa-Podmiejska. Uczestnik wielu akcji bojowych, m. in. zamachu na szefa policji w Królestwie Polskim gen. A. Markgrafskiego w Otwocku (2 VIII 1906). Po rozłamie w PPS należał do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Poszukiwany w Warszawie, przez pewien czas działał na terenie Lublina, Siedlec i Łodzi. W V 1907 wyjechał do Krakowa, a stamtąd do Lwowa, gdzie pracował w fabryce Lubomirskiego. Ponownie został wezwany do Warszawy, wszedł skład Wydziału Bojowego, był organizatorem i uczestnikiem wielu akcji bojowych, m. in. pod Bezdanami (26 IX 1908). Później wyjechał do Lwowa, gdzie współtworzył ZWC. Nie godząc się z odebraniem Wydziałowi Bojowemu kontroli nad ZWC, w IV 1911 wystąpił z Wydziału. Związał się z grupą opozycyjną Feliksa Perla ps. „Rewolucjonista”, wstąpił do PPS-Opozycji i wszedł w skład jej Komisji Centralnej. W l. 1911–1912 pracował jako monter we Lwowie, Borysławiu, Stanisławowie i Zaleszczykach. Po wybuchu I wojny światowej ponownie w PPS, w składzie CKR do 1919. Od 6 VIII 1914 w oddziałach strzeleckich J. Piłsudskiego, następnie w LP. Był m. in. zastępcą dowódcy Oddziału Wywiadowczego. 9 X 1914 mianowany na stopień ppor. Po likwidacji Oddziału wiosną 1915 latem został skierowany do prac politycznych. Organizował PPS, POW i związki zawodowe w Zagłębiu Dąbrowskim, Warszawie, Piotrkowie, Częstochowie, Łodzi, Lublinie i Radomiu. Od 1916 był radnym m. st. Warszawy. Był przewodniczącym Związku Zawodowego Metalowców, organizatorem Komisji Centralnej Związków Zawodowych i do 25 III 1919 jej przewodniczącym, w l. 1916–1918 redaktorem i wydawcą pism „Związkowiec” (organ KC Związków Zawodowych) i „Jedność Robotnicza” (organ PPS). Z ramienia CKR w 1918 tworzył Pogotowie Bojowe PPS. W 1918 wysłany przez CKW PPS do Rosji. Od 7 XI 1918 był Ministrem Pracy i Opieki Społecznej w rządzie lubelskim I. Daszyńskiego, w okresie 17 XI 1918 – 16 I 1919 Ministrem Poczt i Telegrafów w gabinecie Jędrzeja Moraczewskiego. W 1920 współorganizował Robotniczy Komitet Obrony Niepodległości, współorganizował dywersję na tyłach nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej. W l. 1919–1935 był posłem na Sejm RP z listy PPS. W l. 1919–1934 i 1938–1939 radnym m. st. Warszawy. Działał w ZLP, w l. 1922–1924 w Zarządzie Głównym. W 1930 usiłował zorganizować opozycyjny w stosunku do rządu Związek Legionistów-Demokratów. Był przedstawicielem PPS w Komisji Krzyża i Medalu Niepodległości. IV–XII 1919 w Komitecie Wykonawczym PPS b. Kongresówki. W l. 1919–1939 w Radzie Naczelnej PPS. w l. 1920–1921 i 1928–1939 w CKW PPS, w l. 1921–1926 był zastępcą członka CKW, od 1931 przewodniczącym prezydium CKW PPS. Twórca Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, od 1920 przewodniczący Zarządu Głównego. Podczas kampanii 1939 roku brał udział w organizacji obrony Warszawy, przewodniczył Zespołowi Socjalistycznych Organizacji Robotniczych, który powołał Robotniczą Brygadę Obrony Warszawy. Od 16 X 1939 działał w konspiracji pod nazwą Ruch Mas Pracujących Miast i Wsi lub Ruch Mas Pracujących Polski – Wolność Równość Niepodległość, od 1944 PPS-WRN, w składzie trójki kierowniczej zajmował się organizacją cywilną. Od 9 I 1944 w składzie Rady Jedności Narodowej. Współautor deklaracji RJN „O co walczy Naród Polski” z 15 III 1944. Stał na stanowisku nieustępliwości wobec stalinowskiej Rosji. Desygnowany przez RJN na stanowisko następcy po śmierci prezydenta RP, 26 VII 1944 odleciał do Wlk. Brytanii. 7 VIII 1944 zarządzeniem prezydenta RP W. Raczkiewicza mianowany został jego następcą. Po dymisji S. Mikołajczyka 29 XI 1944 – 2 VII 1947 był premierem i Ministrem Pracy i Opieki Społecznej Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Od 20 XII 1949 przewodniczącym tzw. Rady Politycznej w Londynie. W okresie konfliktu prezydenta A. Zaleskiego z gen. W. Andersem opowiedział się po stronie generała. Po powołaniu w VI 1954 Tymczasowej Rady Jedności Narodu wszedł w jej skład, w l. 1954–1955 należał do Rady Trzech TRJN z gen. W. Andersem i E. Raczyńskim. Ponadto przewodniczył Centralnemu Komitetowi Zagranicznemu PPS. Zmarł 20 XI 1955 w Londynie, został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Brompton. Opublikował Wspomnienia z organizacji bojowej 1904–1911 („Robotnik” 1925, nr 91). Dwukrotnie żonaty: z Aleksandrą Haliną Sidorowiczówną, po jej śmierci z Melanią z d. Zientek. Honorowy obywatel Sosnowca, jego wizerunek umieszczono na znaczku Poczty Polskiej. Tablica poświęcona jego pamięci znajduje się na budynku Poczty przy ul. Warszawskiej w Mińsku Mazowieckim. Odznaczony VM 5. kl., KN z mieczami, KW.
Źródła:
- W. K. Cygan, Oficerowie Legionów..., t. 1;
- S. Łoza, Czy wiesz...;
- T. Kasprzycki, Kartki z dziennika...;
- . H. Kiepurska, Warszawa w rewolucji...;
- Kierownictwo obozu niepodległościowego...;
- A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej...;
- J. Majchrowski et al., Kto był kim...;
- W. Pobóg-Malinowski, Akcja bojowa...;
- Z. Puchalski, T. Wawrzyński, Krzyż i Medal...;
- Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1;
- M. Smogorzewska, Posłowie i senatorowie..., t. 1;
- A. Suchcitz, 'Non omnis moriar'…;
- 'Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza' 1955, nr 277, 279-283;
- 'Monitor Polski' 1932, nr 245.
Autorzy:
Janusz Cisek, Ewa Kozłowska, Łukasz Wieczorek
Słownik Legionistów Polskich 1914-1918
Tagi